Op 9 december 2022 reikte vdk bank zijn prijzen voor duurzame ontwikkeling uit. De hoofdprijs ging naar Elien Verniers voor haar scriptie over dierenwelzijn en duurzame ontwikkeling. Het doctoraat van Griet Juwet won de tweede prijs. Met haar spraken we over haar werk rond de energietransitie als hefboom voor ruimtelijke en maatschappelijke transformatie.

Griet Juwet is stadsontwerper en onderzoeker. Na een Msc in Ingenieurswetenschappen architectuur (UGent, 2012) en een postgraduaat in Urbanism and Strategic Planning (KU Leuven, 2014), werkte ze vanaf 2016 als onderwijsassistent en doctoraatsonderzoeker aan de VUB. “De transitie naar een duurzamer energiesysteem kan dus niet zonder dat ruimtegebruik fundamenteel te herdenken.”

“Ik was getipt over de duurzaamheidsprijs van vdk bank door Julie Marin die de prijs in 2019 won en ook actief is rond ruimtelijk ontwerp”, legt Griet Juwet uit. “Vandaar dat ik ook met mijn doctoraat mijn kandidatuur indiende voor de vdk bank-prijs voor duurzame ontwikkeling.”

“De recente energiecrisis heeft nog maar eens duidelijk gemaakt hoe noodzakelijk een fundamentele transformatie van ons energiesysteem is. Die omschakeling biedt volgens mij ook een gouden kans om ze te koppelen aan ruimtelijke planning om zo tot stadsvernieuwing te komen die meer focust op duurzaamheid en inclusiviteit.”

Alle betrokken partijen moeten mee zijn

In de noodzakelijke omschakeling naar fossielvrije, hernieuwbare energiebronnen, ziet Griet Juwet dus ook structurele kansen om het energie-intensieve ruimtegebruik in Vlaanderen te herdenken.

“Naast mijn job bij de onderzoeksgroep Cosmopolis aan de VUB werk ik ook deeltijds voor het bureau Endeavour dat inzet op sociaal-ruimtelijk onderzoek en co-creatie. Ik geloof dat volgens het principe ‘a city for everybody, by everyone’ ruimtelijke ontwikkeling iedereen aanbelangt”, legt ze uit.

“De energietransitie is een complex proces dat onzekerheid creëert voor lokale overheden, ondernemers en burgers, maar ze creëert ook een ‘window of opportunity’ om fundamentele verandering te introduceren.

We mogen ons niet beperken tot een technologische optimalisatie van bestaande systemen, we moeten ook kijken naar maatschappelijke implicaties en kansen. Om het met een boutade te zeggen: de energietransitie draait om veel meer dan het leggen van zonnepanelen.

Met mijn onderzoek wou ik aantonen dat de transitie belangrijke ruimtelijke en sociale dimensies heeft. Vragen die nog te weinig aan bod komen in het maatschappelijk debat zijn bijvoorbeeld waar en op welke manier we hernieuwbare energie een plaats kunnen geven? Hoe we die integreren in bestaande wijken? En wie die energiesystemen zal beheren en er de meerwaarde van zal opstrijken?

Vandaar dat we als stadsplanners bij Endeavour telkens de link leggen tussen ruimtelijke en sociale vraagstukken. Zo hebben we momenteel een traject opgestart rond de vraag hoe de bouwshift ook sociaal rechtvaardig kan georganiseerd worden.

We zijn ook een project gestart dat de publieke ruimte in de stad wil herdenken vanuit een vrouwelijk en meer inclusief perspectief. Ook in mijn doctoraat met een case voor de stad Roeselare heb ik zowel op lokaal en regionaal niveau als op het niveau van Vlaanderen gewerkt.

Als alle betrokken partijen mee zijn, vergroot dit de kans om tot duurzame resultaten te komen.”

Samenwerking is cruciaal

Omdat onze steden en omgeving steeds transformeren en uitbreiden, worden we geconfronteerd met urgente demografische, ecologische en sociale uitdagingen.

“Stadsplanners hebben daarin een belangrijke verantwoordelijkheid”, zegt Griet Juwet. “Maar we mogen niet denken dat we vanuit een ivoren toren alleen voor de oplossingen kunnen zorgen.

De ruimte tot stand laten komen en organiseren, moet op een andere manier gebeuren dan we lang hebben gedaan. We moeten in het ruimtelijke debat ook de kennis van burgers en gebruikers aan bod laten komen.

Daarin blijft het een grote uitdaging om echt diverse stemmen te bereiken, zoals bijvoorbeeld kinderen en jongeren, vrouwen, mensen met een migratieachtergrond of met een beperking.

Voor onze collectieve toekomst zijn open dialoog en samenwerking levensnoodzakelijk. Dat heb ik ook in mijn doctoraat proberen aan te tonen en ik ben heel verheugd om te zien dat er op dat vlak de jongste tijd heel veel in beweging komt. Ik merk ook bij de overheden een toenemende expliciete vraag om zoveel mogelijk samen te werken.” 

Scenario’s energietransitie

Griet Juwet verwijst in dit verband ook naar het werk van de Nederlandse hoogleraar landschapsarchitectuur Dirk Sijmons. “Voor mij was het vooral relevant dat hij heel visueel maakt hoe energie een belangrijke ruimtelijke footprint heeft, en hoe ons energiegebruik sterk verweven is in de manier waarop we ons landschap en de ruimte gebruiken.

De transitie naar een duurzamer energiesysteem kan dus niet zonder dat ruimtegebruik fundamenteel te herdenken. In mijn onderzoek heb ik scenario’s gebruikt om niet alleen de ruimtelijke vraagstukken rond energie bespreekbaar te maken, maar ook de sociale en politieke kwesties, bijvoorbeeld over eigenaarschap en beheer, of over hoe de transitie ook sociaal-ruimtelijke ongelijkheid kan creëren als kwetsbare buurten bijvoorbeeld worden overgeslagen in een energiestrategie.

Vandaag hebben we af te rekenen met een erfenis van heel fijnmazige distributienetwerken voor elektriciteit en aardgas, die mee onze verspreide verstedelijking hebben mogelijk gemaakt. Dat model is bijzonder energie-intensief en botst tegen ruimtelijke, ecologische en maatschappelijke grenzen.

Door productie en gebruik van energie weer dichter bij elkaar te brengen en door individuele energieconsumptie en gecentraliseerd beheer te vervangen door meer collectieve energie-configuraties ontstaan nieuwe mogelijkheden.

Zo kan een aantrekkelijke en duurzame wisselwerking ontstaan. Ruimtelijke planning en ontwerp kunnen dan immers bijdragen aan energietransities die meer kwalitatieve ruimtelijke ontwikkeling en meer inclusieve vormen van energiebeheer activeren.”

Sleutelrol planning en ontwerp

Griet Juwet is er dan ook van overtuigd dat planning en ontwerp een belangrijke hefboom zijn voor een toekomstgerichte energieplanning, die niet enkel oog heeft voor technische oplossingen, maar die ook een antwoord biedt op een aantal maatschappelijke uitdagingen.

“Het beleid in Vlaanderen is volgens mij nog te weinig ambitieus, omdat het onvoldoende de mogelijkheden inschat die een energietransitie heeft om burgers actief te betrekken bij een duurzamere toekomst en concreet het verschil te maken op het vlak van energie-armoede en collectieve modellen.”