Hij deed uit de doeken wat hij verstaat onder ‘de winstparadox’. De beursindexen staan te blinken met grote winsten. De Amerikaanse Dow Jones bijvoorbeeld breekt record na record. Maar besef dat dit geen beeld is van de hele economie. Dat is een index van de grootste bedrijven. Het is niet omdat het goed gaat met die grootste bedrijven, dat het met de hele economie goed gaat. Integendeel zelfs:  in de jaren tachtig zien we een scherpe tegenstelling ontstaan. Terwijl de winst van de grootste bedrijven volop de hoogte in schoot, ontstond er een duidelijke negatieve trend op heel wat andere vlakken. De loontrekkende krijgen een steeds kleiner aandeel van de winsten, die winsten blijven meer bij de bedrijven zelf. Binnen de lonen zien we dat vooral de lagergeschoolden veel minder verdienen. En het aantal startups keldert. We verdienen te weinig en we betalen te veel voor onze producten. De dynamiek lijkt uit de economie verdwenen. Wat is er  toch aan de hand?

Eeckhout ziet de verklaring in de technologische evoluties. De digitalisering zorgt voor schaalvoordelen en netwerkeffecten. Neem eBay of Facebook. Het is quasi onmogelijk om met andere platformen de concurrentie aan te gaan, want het voordeel voor verkopers en adverteerders is net dat die platformen zo groot zijn, dat alle mogelijke kopers en lezers daar zitten. En als er dan al interessante vernieuwing van andere bedrijven komt, worden ze vaak snel opgekocht door die grootsten. De marktmacht van de grote bedrijven is ongezond en heeft veel negatieve effecten voor onze economie in haar geheel.

Meer eerlijke concurrentie kan ervoor zorgen dat er terug dynamiek en hogere lonen kunnen komen. Dat moet dan ook een prioriteit zijn voor alle overheden.

Als we de marktmacht van de grootste bedrijven breken, en er komen hogere lonen en lagere prijzen voor producten, gaat onze ecologische voetafdruk dan niet de lucht in? Benjamin Clarysse van Bond Beter Leefmilieu zag het anders. We moeten onze economie circulair maken. Dat wil zeggen dat producten langer gebruikt worden en dat materialen niet op de afvalberg terecht komen als grondstof voor nieuwe producten gebruikt worden. Daarvoor zullen we moeten werken via diensten- en deelsystemen. Dit zullen sowieso lokale en decentrale oplossingen zijn. Kijk naar de energie, waar de grote fossiele bedrijven vervangen worden door lokale energienetwerken.

Ann Vermorgen van het ACV pleitte voor een ‘just transition’. We vertimmeren onze economie naar één die het milieu respecteert, én die er tegelijk voor zorgt dat de mensen genoeg inkomen krijgen en de levenskost betaalbaar houdt. Grote bedrijven die de winst voor zichzelf houden en werknemers in onzekere statuten duwen, horen daar niet bij.

Niet alleen de vakbonden zijn volop overtuigd dat het milieu moet beschermd worden en het klimaat gered. Marion Debruyne van Vlerick Business School doet onderzoek bij bedrijven en merkt een zeer grote aandacht voor duurzaamheid. Heel wat van de innovatie-inspanningen van bedrijven richten zich daarop. Het verschil met pakweg vijf jaar geleden is heel opvallend.

Minder enthousiast over hogere lonen was Pieter Timmermans van het VBO. Hij wees op de hoge loonkosten in België. Hij zag wel baat bij hogere netto-lonen, maar dan door minder lasten op arbeid. Hij gaf aan dat de lagere economische dynamiek ook te maken had met te veel regelgeving in ons land.

Kristina Loguinova, professor ethical finance aan de VUB, gaf daar een andere invulling aan. Regelgeving om de marktmacht in te dijken en om milieudoelstellingen te halen is net heel goed. De regelgeving moet wel doeltreffend en eenvoudig zijn. Ingewikkelde regelgeving bevoordeelt de grote bedrijven. Zij hebben de juristen in dienst die het allemaal kunnen doorgronden en het eventueel zelfs omzeilen. Voor kleine en nieuwe bedrijven vormen ingewikkelde regels een veel groter obstakel. Bovendien zijn het de grote bedrijven en sectoren die de lobbyisten kunnen betalen om de regelgevers op nationaal en Europees gebied kunnen beïnvloeden om regelingen uit te dokteren waar zij voordeel aan hebben.

Speelt die markmacht ook voor grote banken? Voor Jan Eeckhout alvast wel. Grote banken voorzien grote bedrijven van geld om concurrenten op te kopen en zichzelf ongenaakbaar te maken, terwijl kredietverlening er toch vooral op zou moeten gericht zijn om nieuwe ideeën mogelijk te maken.

Gevraagd naar wat hij zou doen als hij minister van Financiën was, zei hij dat hij vooral op Europees niveau en zelfs op wereldschaal samenwerking zou zoeken. De macht van de grootste banken inperken is iets dat nooit door één land kan gerealiseerd worden.